صلابت و شکوه صدا، مهارت در اجرای صحیح ریزه کاری هایی چون تحریر در گام های مختلف، لطافت طنین صدا در عین قدرت حنجره؛ تمامی این صفت ها تنها قسمتی بود از آنچه می توان به نابغه آواز ایران نسبت داد. حال که اینها تنها مربوط به بخش حرفه اوست. او از جمیع جهات سرآمد و الگو بوده، اخلاق و رفتار و منش، مردم داری و مهربانی و حسن خلق، در واقع هر چه بگوییم نمی تواند او را توصیف کند که کلام و لغات در وصف او عاجز و قاصرند. ایرج، خواننده مردمی که شهرت و محبوبت را در دوران مختلف سال های زندگی نه تنها بین مردم و هوادارانش، بلکه در بین تمام بزرگان موسیقی این کشور هنر پرور داشته و دارد. او هنوز هم محبوب دلهاست. او را پهلوان آواز ایران لقب داده اند. پهلوان صفتی است که فقط انسان های مردم دار به آن میرسند و این خود رمز محبوبیت این خواننده مردمی کشورمان است.

حسین خواجه امیری که همه او را با نام ایرج می شناسیم، در تاریخ 11 دیماه 1311 در شهر کوچک خالد آباد استان اصفهان پا به عرصه وجود نهاد. او نیز مانند بسیاری از بزرگان موسیقی، در خانواده ای هنرمند و هنر پرور پرورش یافت. خوانندگی نسل به نسل در این خانواده ریشه داشته است، چونان که پدر بزرگ ایرج شهرت زیادی در زمان سلطنت ناصرالدین شاه داشته و تسلسل وار این هنر در کالبد پسرش نعمت الله نیز دمیده شده و بعد از او به ایرج رسیده. ایرج نیز این رسم را قطع نکرده و این میراث گرانبها را به پسرش احسان خواجه امیری سپرده است.

از همان دوران کودکی ردیف های موسیقی را نزد پدر یاد میگرفت، مکتب اصفهان بیشترین نقش را در تبلور استعداد این خواننده بزرگ داشته است. مهارت زیاد ایرج در ادای تحریرها و تکنیک های خوانندگی و همچنین تسلط او به ردیف موسیقی دستگاهی ایران، ریشه در آموزه های پدر و شرکت در تعزیه های آن دوران بود. تعذیه در گذشته بسیار اصولی بوده و تعزیه خوانان مطرح عموما با ردیف ها و دستگاههای مختلف آشنایی داشته اند. او آواز را از همان زمان یاد گرفت و در سال های بعد به تکمیل و پر و بال دادن به این هنر خود مشغول شد.

ایرج در نوجوانی رهسپار تهران شد و این عزیمت مسیر آینده حرفه ای او را شکل داد. در همان نوجوانی اطرافیان او از استعداد زیاد این نوجوان شگفت زده شدند. وقتی در یک میهمانی خصوصی فرصتی دست داد تا هنر نمایی خود را ارائه کند، استعداد او توسط حمید وفادار که برادر آهنگساز شناخته شده آن دوران مجید وفادار بود، کشف شد. چندی بعد مهارت او در آواز را به سمع استاد ابوالحسن صبا رساند و استاد این نوجوان خوش صدا را به محضر خود فراخواند. استاد صبا به سرعت مجذوب توانایی او شد و او را به عنوان شاگرد در مکتب خود پذیرفت. برای یک نوجوان پانزده ساله، پذیرفته شدن در مکتب صبا افتخاری فوق العاده بوده. او طی دو سال هر چه توانست از مکتب استاد خویش بیاموخت و در سن هجده سالگی آماده ورود به دنیای حرفه ای موسیقی شد. ابوالحسن صبا که به قدرت و آمادگی صدای ایرج باور داشت او را به سرپرست رادیو ایران یعنی ابراهیم خان منصوری از نوازندگان و نگارنده های موسیقی بزرگ دوران معرفی کرد. تایید استاد صبا کافی بود که برای ورود به رادیوی ملی از هیچ آزمونی گذر نکند. ایرج تا زمانی که وارد دانشکده افسری ارتش شد، با منصوری همکاری داشت و در تعداد زیادی از ارکسترهای استاد منصوری به اجرا پرداخت.

البته ورود او به ارتش  در سال 1329 جلوی فعالیت های موسیقی او را نگرفت. ارتش هم موسیقی داشت و سرپرست ارکستر آنجا محمد علی بهار لو بود. هفته ای یک بار با این گروه موسیقی به اجرای برنامه می پرداخت.

در همین ارتش بود که اسم مستعار ایرج را برای خود برگزید. محدودیت هایی در ارتش وجود داشت که نمی توانست با نام اصلی خود، حسین؛ به اجرای موسیقی بپردازد. لذا نام ایرج را از برادر خود برگرفت. در آن سالها با همین نام به اجرای برنامه های هنری می پرداخت و بسیار پر کار بود. آن زمان سال های شکوفایی موسیقی بود و ایرج در حد فاصل سال های 1327 تا 1336 در اکستر چهره های بزرگی همچون نصرالله زرین پنجه، محمد علی بهارلو، ایراهیم خان منصوری و… به همکاری و اجرای خوانندگی پرداخت. شهرت او در این سال ها روز افزون بود و همه علاقه مندان به موسیقی کم کم به همین نام ایرج عادت کردند و تا به امروز او با نام ایرج بین اهالی موسیقی و مردم شناخته می شود. استاد شجریان صدای ایرج را یک متر و معیار برای سنجش صدا برشماریده و گفته است اگر مثالی برای بالاترین حد صدا برای یک خواننده بیاوریم، می گوییم صدایش شبیه صدای ایرج است.

استاد ایرج خواجه امیری دستی هم بر نوازندگی داشته و با نواختن سازهای ویولن و تنبک آشنایی و مهارت نسبی دارد.

ایرج را پهلوان آواز ایران لقب داده اند. پهلوان صفتی است که فقط انسانهای مردم دار به آن میرسند و این خود رمز محبوبیت این خواننده مردمی کشورمان است.

ورود به برنامه گلها

در آن سال ها، رادیو نقش پر رنگی در شناساندن و نشر هنر موسیقی داشت. در کل می توان گفت رادیو یک مرجع بود و هر کس برای اجرا به آن راه می یافت، قطعا هنرمندی کار بلد و شناخته شده بود. مخصوصا شرکت در برنامه ای وزین و مطرح همچون برنامه گل های جاویدان (به اختصار، گلها) که ورود به آن فقط از پس اساتید واقعی و بزرگ بر می آمد. در آن دوره آوازه موفقیت های ایرج خیلی زود همه جا پیچید و در سال 1336 این خواننده محبوب توسط استاد داوود پیرنیا، موسیقیدان برجسته و بنیان گذار برنامه گلها، برای اجرا به این برنامه دعوت شد. او در نخستین اجرای خود، چهل و سومین قسمت از برنامه برگ سبز (یکی از زیر مجموعه های برنامه گلها) را در دستگاه شور و آواز ابوعطا خواند. این در حالی بود که به همراه او، افراد سرشناسی همچون علی تجویدی، فرهنگ شریف و امیر ناصر افتتاح نوازندگی می کردند. این برنامه با استقبال زیادی از سوی جامعه هنری رو برو شد و همکاری ایرج با این برنامه تا قبل از انقلاب اسلامی ادامه یافت.

ایرج و موسیقی سینما

نام ایرج ناخودآگاه ذهن دوستداران سینمای قدیم را به آن دوران می برد. ایرج در کنار فعالیت در رادیو ترانه های زیادی هم برای فیلم های فارسی خواند. او دوستان زیادی در سینما داشت، شاید بتوان گفت نخستین دوست سینمایی او استاد جمشید مشایخی بود که از زمان حضور در ارتش با یکدیگر آشنا شدند. شخصیت های اصلی، قهرمانان داستان و بسیاری از بازیگران مطرح دیگر در فیلمها با صدای ایرج لب خوانی کرده اند. این کار در سینمای آن روزها مرسوم بود و نمونه آن را در سینمای امروزه هند شاهد هستیم. نخستین خوانندگی او در سینما مربوط است به فیلمی به کارگردانی سردار ساگر با نام روزنه امید.

رونمایی از کتاب ایرج نابغه آواز ایران

در اردیبهشت سال 1397 ، از کتابی تحت عنوان ایرج نابغه آواز ایران در نمایشگاه بین المللی کتاب با حضور خود استاد رونمایی شد. این کتاب مشتمل بر سه فصل مجزاست. در فصل اول مجموعه ای از خاطرات ایرج، زندگی نامه، ارتباط با اساتید موسیقی و مقالات و گفتاوردهای بزرگان موسیقی در مورد ایشان گرد آوری شده است ، در فصل دوم مجموعه ای از گفتگوها و مصاحبه هایی با ایرج، اطرافیان و وابستگان ایشان گنجانده شده است و در فصل سوم معرفی آثار ایرج شامل تصنیف ها ، آوازها و همچنین اجراهای رادیویی ایشان آمده است. نکته جالب توجه در مورد فصل سوم، درج بارکدی در کنار معرفی تصانیف ایرج است که خواننده با اسکن آن با گوشی همراه خود می تواند آن تصنیف را به صورت آنلاین بشنود. نویسندگان این کتاب علی محمد خورشید دوست و امیر اعلا عدیلی تاکید داشته اند که در تک تک مراحل گردآوری کتاب، خود استاد ایرج نیز همکاری داشته و همه چیز با تایید ایشان ثبت گردیده است. در صفحه نخست این کتاب دست خطی از استاد به چاپ رسیده است.

آثار و جوایز :

 استاد ایرج خواجه امیری آثار بسیار زیادی را خلق کرده است. تنها بیش از دویست برنامه گلها با صدای او روی آنتن رفته است. او ترانه های زیادی به صورت تک و آلبوم های بیشماری را در کارنامه خود دارد. آلبوم هایی همچون نیاز، غزل خوان، به یاد فردین، پرنده، گلدون بی گل، سنگ صبور و… تنها بخشی از آلبوم های موجود ایشان در موسیقی ایران است. برنامه های اجرا شده وی در ارکسترهای مختلف همه و همه این مطلب را می رساند که بی شک استاد ایرج یکی از ستاره های درخشان آسمان موسیقی است.

نشان درجه یک فرهنگ و هنر(معادل مدرک دکترا) – 1388

جایزه ویژه در جشن بزرگداشت توسط محمدرضا شجریان و فرهنگ شریف- 1392

دکترای افتخاری توسط معاونت علوم و فنون وزارت علوم و تحقیقات و فناوری

هر چند سالهاست که کهولت سن، استاد ایرج خواجه امیری را از فعالیت های هنری بازداشته است، اما مرام و مسلک او، این مرد بزرگ را برای همیشه در تاریخ هنر ایران جاودان کرده است. عمرش دراز و راهش پر رهرو باد.

منبع : سایت نت به نت نوشته ی محمد حنطه ای